Ombudsman herbenoemd voor 6 jaar

De Nationale ombudsman leeft van de klachten tegen de Belastingdienst: ruim 2000 klachten per jaar gaan over de Belastingdienst. Voor de Tweede Kamer is hij dan ook een belangrijke bron van informatie over het functioneren van deze overheidsdienst. Op de laatste vergaderdag van de Tweede Kamer in het oude jaar is besloten de Nationale ombudsman, Alex Brenninkmeijer, een herbenoeming te geven tot oktober 2017. Deze gang van zaken is kenmerkend voor de wat verstolen actie rond de het functioneren en de herbenoeming van de ombudsman.


De Nationale ombudsman heeft de wettelijke taak te toetsen of de overheid behoorlijk optreedt. Dat doet hij in de eerste plaats naar aanleiding van klachten van burgers. Maar hij kan ook ongevraagd zijn mening geven. De huidige ombudsman doet dat met verve. Hij geeft zijn functie daarbij zonder meer kleur en oogst lof. Maar ook kritiek; soms felle kritiek zoals toen hij commentaar leverde op het vuurwapengebruik van de politie tijdens de rellen in Hoek van Holland of toen hij burgers en overheid voorhield toleranter tegenover elkaar te zijn. In de loop van de tijd hebben vooral PvdA, VVD en PVV de ombudsman bekritiseerd op zulke politieke stellingnames. Zo willen PVV en VVD op sommige terreinen waar de ombudsman tolerantie bepleit, juist een zero-tolerancebeleid.

Het is aan de Tweede Kamer om ter voorbereiding van de benoeming van een Nationale ombudsman per oktober 2011 het beleid van de ombudsman te evalueren. Voordat ze daar stappen voor kon zetten, bleek dat de ombudsman zelf al een evaluatie had uitgezet. Dat rapport werd in een besloten zitting met de Tweede Kamer door de ombudsman aangeboden en toegelicht. Daarop volgden andere besloten en openbare besprekingen met de ombudsman.

De benoeming van de ombudsman is zo’n belangrijke zaak dat de wet in detail beschrijft hoe dat moet gebeuren. De vice-president van de Raad van State, de president van de Hoge Raad en de president van de Algemene Rekenkamer moeten bij de Tweede Kamer een voordracht doen van drie geschikte personen. Daar kan de Kamer dan uit kiezen. Maar er is een ontsnappingsclausule. Bij een herbenoeming kan de Kamer de drie tussenpersonen overslaan. Voor die weg heeft de Kamercommissie die over de ombudsman gaat nu in een procedurele vergadering gekozen, met alleen de PVV tegen. De Kamer bespaart zich daarmee een discussie over de geschiktheid van drie kandidaten. Het lijkt steeds lastiger te worden kandidaten van het kaliber van een ombudsman te vinden. Denk aan de problemen rond de verkiezing van een nieuwe voorzitter van het CDA. De partijprominenten Wim Deetman en Ferdinand Grapperhaus wilden beiden die functie wel bekleden. Maar ze wilden niet beiden tegelijk kandidaat zijn. Dat risico is bij een net zo zware functie als die van ombudsman ook aanwezig. Een concurrentiestrijd met de zittende functionaris kan bovendien ontaarden in een ongelijk strijd. Dat alles kan het aanzien van het ambt schaden. Maar als deze argumenten doorslaggevend zijn, vindt een benoeming van een nieuwe ombudsman in 2018 meteen voor een periode van twee maal zes jaar plaats, tenzij de ombudsman disfunctioneert of er de brui aan wil geven.

Het besluit van 16 december 2010 van de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken moet nog door de Tweede Kamer worden bevestigd. Bij die gelegenheid wordt het woord gevoerd door dezelfde Kamerleden die nu het besluit hebben genomen, zo het door de Kamervoorzitter al dan niet tot een hamerstuk wordt verklaard.

Er is overigens geen noodzaak deze procedure zo snel af te wikkelen. Het evaluatierapport was maar twee weken geleden in alle stilte openbaar gemaakt. Er was nog geen gelegenheid voor een maatschappelijke discussie over het rapport terwijl de ombudsman toch middenin de maatschappij staat.

Met het de afgelopen zes jaar buiten discussie en een mandaat voor opnieuw zes jaar staan er 12 jaar buiten haakjes. Anderzijds sloot de nu gevolgde procedure ook een maatschappelijke discussie over de taakvervulling van de ombudsman over de afgelopen zes jaar uit, evenals die over de gewenste richting in de komende zes jaar. Kortom, 12 jaar Nationale ombudsman buiten discussie. Het opmerkelijke van de functie van de ombudsman is dat hij geen dwang kan uitoefenen. Hij moet het van zijn gezag hebben. Het kan de parlementaire wens zijn de herbenoeming buiten de maatschappelijke discussie te houden om dat gezag niet aan te tasten. Maar door de gevolgde overhaaste en ondoorzichtige procedure tast de Kamer haar eigen gezag aan.

Bron